KARBON AYAK İZİ HESAPLAMALARI VE PRATİK BİLGİLER

Giriş

Bu yazımda kurumsal karbon ayak izi hesaplamalarına sade bir anlatım ile değinmeye çalışacağım. Konu ile ilgili internette çok fazla kaynak olduğu için; sera gazı nedir? Hangi sera gazları vardır? Net Zero nedir? Paris İklim anlaşması nedir ve neyi amaçlar, yeşil mutabakat nedir ? vb. giriş konularını atlayarak pratik bilgiler vermeye çalışacağım. Bu başlıkları yazma sebebim ise internette araştırma yapılabilmesi için anahtar kelimeleri vermektir.

ISO 14064-1 Standardı ve Kurumsal Karbon Ayak İzi Hesaplamaları

Öncelikle kısaca ISO 14064-1 standardından bahsederek konuya girmek istiyorum. Bu standart; kurumların tüm tedarik zinciri boyunca doğrudan veya dolaylı olarak çevreye saldığı sera gazlarının hesaplanması ve raporlanması için gereklilikleri açıklayan ve rehberlik eden bir standarttır.

Standardın tanımladığı sera gazı kaynaklarını aşağıda özet olarak görebilirsiniz.

Firmalar bu kategorilerde oluşturduğu veya oluşmasına sebep olduğu sera gazlarını hesaplamak ve raporlamak durumundadırlar. Bu hesaplamalar bir yazıda anlatılmayacak kadar detaylı ve kapsamlı hesaplamalardır. Ancak günümüzde bu hesaplamaları bizim yerimize yapan ve sadece veri girişi yaparak toplam emisyonlarımızı hesaplayan ve raporlayan platformlar mevcuttur. Bu platformlar ile pratik bir şekilde veri girişi yapılabilir. Bu platformlar uluslarası kuruluşların hazır olarak hesapladığı verileri kullanırlar (DEFRA, ADEME, IPCC Vb.) Burada kritik nokta tüm veriyi sağlıklı toplayabilmek ve farklı kategorilerde aynı verileri tekrar tekrar girmemektir. Amaç mümkün olduğunca detaylı şekilde giriş yapmaktır.

Kategorilerin detaylarına göz atacak olursak;

Ana Kategoriler;

1. Doğrudan sera gazı emisyonları ve uzaklaştırmaları;

2. İthal edilen enerji kaynaklı dolaylı sera gazı emisyonları;

3. Ulaşım kaynaklı dolaylı sera gazı emisyonları;

4.Kuruluş tarafından kullanılan ürünlerin/hizmetlerin üretiminden/sunulmasından kaynaklanan dolaylı sera gazı emisyonları;

5. Kuruluş tarafından üretilen/sunulan ürünlerin/hizmetlerin kullanımı ile ilişkili dolaylı sera gazı emisyonları

6. Diğer kaynaklardan ortaya çıkan dolaylı sera gazı emisyonları;

Alt Katerogiler;

Her bir kategori maddesinin yanında parantez içinde birkaç örnek vererek fikir vermeye çalışacağım.

Kategori 1: Doğrudan sera gazı emisyonları ve uzaklaştırmalar

1.1 Sabit yanma (Enerji santralleri, kazan ve fırın gibi ısıtma sistemleri, gaz türbinleri, jenaratörler vb.)

1.2 Mobil yanma (taşımacılık firmalarının araç filoları, uçak ve gemiler, forkliftler)

Not: iş seyahatleri, personellerin işe geliş gidişleri, müşteri ziyaretleri vb. konular kategori 3 kısmında değerlendirilir.

1.3 Endüstriyel süreçlerden kaynaklanan doğrudan proses emisyonları ve uzaklaştırmaları (üretimden kaynaklanan emisyonlar)

1.4 Antropojenik sistemlerdeki sera gazlarının sızması/kaçak oluşumu kaynaklı doğrudan emisyonlar (soğutma sistemleri, doğalgaz dağıtım sistemlerindeki sızıntı kaçakları)

1.5 Arazi kullanımı, arazi kullanımındaki değişiklik ve ormancılık (AKAKDO-LULUCF) faaliyetlerinden kaynaklanan doğrudan emisyonlar ve uzaklaştırmalar (orman tahribatı, tarımsal alanların dönüşümü ile ilgili emisyonlar)

1.6 Biyokütle Emisyonları ayrıca bir başlık olarak değerlendirilebilir

Kategori 2: İthal edilen enerjiden kaynaklanan dolaylı sera gazı emisyonları

2.1 Kuruluş tarafından ithal edilen elektriğin üretimi ile ilgili dolaylı sera gazı emisyonları (firmada kullanılan elektrik)

2.2 Fiziksel bir ağ vasıtasıyla tüketilen elektrik hariç enerjinin (buhar, ısınma, soğutma ve basınçlı hava) üretimi ile ilgili dolaylı sera gazı emisyonları (buhar, ısıtma, soğutma ve basınçlı hava için kullanılan elektrik dışındaki enerjiden kaynaklanan emisyonlar)

Kategori 3: Ulaşım kaynaklı dolaylı sera gazı emisyonları

3.1 Ürünlerin (kuruluşa gelen) taşımacılığı veya dağıtımı ile kuruluş tarafından satın alınan hizmetlerinden kaynaklanan emisyonlar (hammadde veya ürünlerin kara, deniz veya havayolu ile firmaya taşınması sırasında oluşan emisyonlar, kurye ile alınan malzemelerin taşınması vb.)

Not: Nakliye firmamız tarafından üstleniyorsa giriş yapılır.

3.2 Ürünlerin (kuruluştan giden) taşımacılığı veya dağıtımı ile kuruluş tarafından satın alınan hizmetlerinden kaynaklanan emisyonlar (Ürünlerin müşterilere teslimi sırasında ortaya çıkan emisyonlar)

Not: Nakliye firmamız tarafından üstleniyorsa giriş yapılır.

3.3 Personelin işe gidiş gelişleri kaynaklı emisyonlar (personellerin servis veya şirket araçları ile işe gidiş gelişlerinden kaynaklanan emisyonlar)

3.4 Raporlama yapan kuruluşun tesislerine gelen müşteri ve ziyaretçi ulaşımı kaynaklı emisyonlar (müşterilerin firmaya ulaşımları sırasında oluşturduğu emisyonlar)

3.5 İş seyahatleri kaynaklı emisyonlar (iş gezileri, konferans ve fuarlar vb.)

Kategori 4: Kuruluş tarafından kullanılan ürünler kaynaklı dolaylı sera gazı emisyonları

4.1 Ürünün imalatı ile ilişkili olan satın alınan hammadde/mamul vb. kaynaklı emisyonlar (satın alınan ürünlerin üretimi sırasında oluşan emisyonlar)

Not: Defra ve Ademe gibi uluslarası kaynaklar mevcut. Ancak burada her malzeme için hesaplamalar yer almıyor ne yazık ki. Metaller, plastikler, elektronik malzemeler vb. genel malzemeler için hesaplamalar mevcut. O yüzden bu kısımda satın alınan malzemeleri genel kabuller yaparak girebilirsiniz veya tedarikçilerde mevcutsa hesaplanmış verileri talep edebilirsiniz. Yaptığınız her kabulü raporunuzda belirtmek durumundasınız, bu kısmın önemli olduğunu belirtmek isterim.

4.2 Sermaye niteliğindeki varlıklardan (taşınır taşınmaz) kaynaklanan emisyonlar (sermaye malları yani makine ekipman, forklift vb. malzemelerden kaynaklı emisyonlar)

Not: Genelde firmalar bu kategoriyi kapsam dışı bırakırlar ve raporlarında belirtirler.
 

4.3 Katı ve sıvı atıkların bertarafı (düzenli atık depolama, yakma, biyolojik arıtma veya geri dönüşüm süreçleri) kaynaklı emisyonlar (atık bertarafı ve atık geri dönüşümü kaynaklı emisyonlar)

4.4 Raporlama yapan kuruluş tarafından kiralanan ekipmanların kullanımı kaynaklı emisyonlar

4.5 Danışmanlık, temizlik, bakım, kurye, bankacılık vb. hizmet alımları kaynaklı emisyonlar

Kategori 5: Kuruluş tarafından üretilen ürünlerin üretim sonrası kullanımı kaynaklı dolaylı sera gazı emisyonları

5.1 Ürünlerin kullanım evresinden kaynaklanan emisyonlar veya uzaklaştırmalar

5.2 Kuruluşun sahip olduğu varlıkların raporlama yılında kiraya verilmesi sonucunda ortaya çıkan emisyonlar

5.3 Ürünün kullanım ömrünü tamamlamasından sonraki emisyonlar

5.4 Finans kuruluşları tarafından yapılan finansmanlar ile ilişkili emisyonlar

Not: Firmaların emisyonlarının çok büyük kısmı kategori 4’e kadar olan kısımlardan oluşur ve kategori 5 için hesaplama yapmak çok daha zordur. Bu nedenle firmalar genelde kategori 3 veya 4 ‘e kadar verileri girerek raporlama yapmayı tercih ediyorlar. Rapor kapsamlarını raporun girişinde bahsetmek durumunda olduğumuzu hatırlatmak isterim.

Kategori 6: Diğer kaynaklardan ortaya çıkan dolaylı sera gazı emisyonları

Firmalar yukarıdaki kategorilere girmeyen diğer emisyonlarını bu kategori başlığında raporlayabilirler ancak yukarıda belirttiğim gibi genelde 3 veya 4. Kategoriye kadar raporlama tercih ediliyor.

RAPORLAMA

Firma tüm kategorilerde gerekli hesaplamalarını yaptıktan sonra kapsam sınırlarını yani hangi kategorilerde hangi verileri baz alarak raporlama yaptığını, hangi kategorileri ve kapsamları raporlama sınırlarına katmadığını belirtmek durumundadır. Raporlamanın nasıl yapılması gerektiği ile ilgili standart gerekli açıklamaları açık bir şekilde yapmaktadır ve internette kurumsal firmaların rapor örnekleri yer aldığı için bu konuya detaylı şekilde yer vermiyorum.

ÖNEMLİ VE PRATİK BİLGİLER

• Karbon ayak izi çalışmalarında yer alacak personellerin mutlaka ISO 14064-1 eğitimi alması gereklidir. Öncelikle ilgili tüm departmanlardaki personellerin konuya hakim olması önemlidir.
  
  
• Kurumsal karbon ayak izi raporu hazırlık aşamalarının en önemli kısmı veri toplamadır. Öncelikle firma ilgili tüm departmanların katılımı ile raporlama sınırlarını belirlemelidir. Hangi kategorilerde veri toplanacak, verileri kimler nasıl toplayacak, verilerin doğruluğu nasıl sağlanacak, aynı verinin farklı kategorilerde girilmesi nasıl engellenecek vb. konularda toplantı yapmalıdırlar. Daha sonra ilgili departmanlar nakliye, satın alınan ürünler, servis ve araç vb. personel ulaşımları, bertarafa gönderilen atık bilgileri vb. tüm konularda verilerini toplamalıdırlar ve platformlara giriş yapmalıdırlar.
  
  
• Toplanması en zor veriler genelde, satın alınan ürünler için firmamız tarafından üstlenilen nakliye ve müşteriye giden nakliyeler ile ilgili bilgiler oluyor. Bu noktada eğer yeterli verimiz yoksa bir sonraki yıl için öncelikle veri toplama sistemi kurmak gereklidir. Hangi araçlarla kaç km yol yapıldığı bilgileri genelde lojistik departmanlarında mevcuttur ancak olmaması durumunda tüm kategoriler için veri toplama sistematiği oluşturulup bir sonraki yıl raporlama yapılmasında yarar vardır.
  
  
• Bir diğer veri toplaması ve girişi zor olan konu da satın alınan hammadde ve ürünlerle alakalı konulardır. Defra, Ademe vb. uluslararası organizasyonların yayınladığı dokümanlardaki hammadde ve ürün girişi hesaplamaları sınırlıdır. Örneğin plastik ve metal gibi hammaddelerin karbon emisyonları bu rehber dokümanlarda yer almaktadır ancak kompleks ürünlerin (batarya, motor vb.) emisyon verileri dokümanda yoktur. Bu nedenle bu tarz komponent girişlerini tedarikçilerden talep ettiğiniz emisyon verileri ile yapabilir veya raporda belirtmek koşulu ile elektronik komponent kısmına girebilirsiniz. Tabi ki bu sağlıklı bir yöntem değildir ancak raporda belirterek en azından daha fazla bilgi vermek amaçlı bu işlemi yaptığınızı belirtebilirsiniz. Standardın ve uluslararası kaynakların şu an için her sektöre ve her komponente uygun hesaplanmış karbon emisyon değerleri ne yazık ki yok. Bu nedenle satın alınan ürünleri kapsam dışı bırakan firmalar da mevcut ancak benim görüşüm girebildiğimiz tüm veriyi sisteme girmek ve raporda belirtmek daha doğru bir kurumsal karbon ayak izi raporu yayınlamamızı sağlayacaktır.
  
  
• Raporlamaları yaparken ileride gelecek kanunlar ile 3. Taraf bir kuruluştan doğrulatma ihtiyacına girebileceğimizi unutmamak gerekiyor. Şu an böyle bir zorunluluk yok ancak ileride olacak ve 3. Taraf kuruluşlardan uzmanlar gelerek raporlamaları hangi verilerle yaptığımızı ve bu verilerin doğruluğunu denetleyecekler. Raporda eksik veriler olması durumunda veya verilerin doğruluğu konusunda şüphe olması durumunda rapora onay alamama riski doğacaktır. Rapor firmanın yaptığı beyan niteliğinde kalacaktır. O nedenle bu çalışmalara başlamadan önce tüm veri içeriğini iyi analiz edip önce doğru ve eksiksiz veri toplama sistematiğini oturtmak gerekiyor. Daha sonra veri girişi yapmak ve rapor hazırlamak işin daha kolay kısmı.

Umarım konu hakkında az da olsa fikir verebilmişimdir.

Herkese sürdürülebilirlik gibi önemli bir konuda yapacağı çalışmalarda şimdiden başarılar dilerim.