FMEA NEDİR? UYGULAMA SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER NELERDİR?

FMEA; failure mode and effects analysis cümlesinin kısaltmasıdır ve Türkçede, hata türü ve etkileri analizi olarak geçer. En genel tanım olarak FMEA, bir risk analizidir. Hataların müşteriler (iç ve dış) üzerindeki etkisini sistematik bir şekilde belirlemek ve çözümlemek için kullanılan bir yöntemdir. Otomotiv sektörü ile özleşmiş bir yöntem olmasına rağmen, her sektörde kullanılması söz konusudur.  

Kısa Tarihçe

1949: Bir güvenilirlik değerlendirme tekniği olarak ABD Ordusu tarafından geliştirildi (MIL-P-1629)

1960-1965: NASA’nın Ayın Yüzeyine İnsan İndirme Projesinde (APOLLO) kullanıldı

1970 –1975: Amerika da havacılık ve uçak sanayisinde kullanıldı.

1975: Japonya’ da (NEC firması) ilk endüstriyel uygulamalar başladı.

1980: Ford Motor Company uygulamaya başladı ve bu uygulamayı tüm yan sanayilerinden talep etti.

Ne Zaman Uygulanır?

• Mevcut tasarımlar veya prosesler değiştirildiğinde,
• Mevcut tasarımlar veya prosesler için yeni uygulamalara başlanacağında,
• Mevcut tasarım veya proseslerde önemli hatalar görüldüğünde,
• Yeni prosesler veya ürünler tasarlanması durumunda.

FMEA Çeşitleri Nelerdir?

• Sistem FMEA: Sistemlerde yer alan hataların analizinde kullanılır.
• Tasarım FMEA: Tasarım aşamasında potansiyel veya önceki tasarımlardan bilinen hataların önüne geçilmesi için kullanılır.
• Proses FMEA: Üretim, montaj vb. proseslerdeki hataların sistematik bir şekilde tespit edilmesi ve önüne geçilmesi için kullanılır.
• Servis FMEA: Hizmet veya ürünlerin müşteriye ulaşmadan önce analiz edilmesi için kullanılır.

FMEA’nın Yararları

• Ekip çalışmasına teşvik eder ve takım ruhunu geliştirir.
• Beyin fırtınası ortamının sağlanması ve firmada kültür haline gelmesine yardımcı olur.
• Üretim firmaları için, girdi kontrolden sevkiyat kısmına kadar olan bütün sürecin eksiksiz analiz edilmesine yardımcı olur.
• Etkili yapıldığı takdirde, problem çözme aktivitelerinde, yeni personel oryantasyonunda, iyileştirme uygulamalarında kaynak olarak kullanılabilen benzersiz bir kayıttır.

Uygulama Adımları

1. FMEA yapılacak ürün veya ürün grubu belirlenir.
2. Farklı bölümlerden oluşan bir ekip oluşturulur ve organizasyon işlerini üstlenecek bir lider belirlenir.
3. FMEA çalışması gerçekleştirilir.
4. Çalışma sırasında belirlenen hatalar için kök neden analizleri yapılır.
5. Hataların önüne geçilmesi için çözümler belirlenir ve uygulanır.
6. Çözümler sonrası ilgili prosesler izlemeye alınır ve güncel veriler ile çalışma güncellenir.
7. Tekrar eden problemler için 4. Maddeden itibaren olan süreç tekrar uygulanır.

FMEA Nasıl Uygulanır? (Özet)

1. Uygulama sırasında, belirlediğimiz hataları üç başlık altında 10 puan üzerinden standart tablolara göre puanlama yapıyoruz.

Şiddet: Hata etkilerinin müşterideki sonuçlarını değerlendirir.

Olasılık: Bir hatanın ortaya çıkma olasılığıdır.

Tespit edilebilirlik: Hatanın müşteriye ulaşmadan (üretim veya montaj hattını terk etmeden) önce belirlenme olasılığıdır.

Dikkat Edilmesi Gerekenler;

Olasılık değeri belirlenirken, firma içindeki hata adedi kayıtlarından ve müşteri şikâyetlerinden yararlanılarak derecelendirme yapılmalıdır. İki puan arası kalınan durumlarda her zaman yüksek puan tercih edilmelidir. Şiddet ve tespit edilebilirlik puanlaması için de aynı durum geçerlidir.

2. Risk Öncelik Sayısı belirlenir. Bu sayı yukarıda bahsetmiş olduğum üç başlıktaki puanların çarpımı ile elde edilir.

RÖS= (Olasılık) x (Şiddet) x (Tespit edilebilirlik)

3. Risk öncelik sayısına göre hata çözümleri için sıralama yapılır. Bu sıralama yapılırken aşağıdaki kriterlerden faydalanabilirsiniz.

RÖS < 40 ise herhangi bir önlem almaya gerek yoktur.

40 < RÖS < 100 ise önem alınması zorunlu değildir ancak faydalıdır.

RÖS >100 ise önlem alınmalıdır.

Eğer şiddet değeri 9 puan ve üzeri ise risk öncelik sayısına bakılmaksızın önlem alınmalıdır. Bazı otomotiv firmaları, risk öncelik sayısı ne olursa olsun önlem alınmasını istemektedir.

 Hataların çözümü için neler yapılabilir?

• Operasyon sırası değişikliği,
• Tasarım değişikliği,
• İlave yeni operasyon veya operasyonlar,
• Tezgah değişikliği veya yeni tezgah ilavesi,
• Yeni/ilave ölçme ve kontrol metotları,
• Yeni/ilave ölçme ve kontrol aletleri,
• Aparat/takım ilavesi veya değişikliği/tadilatı,
• Yeni/ilave kalite kontrol noktaları

Örnek üzerinden gidecek olursak;

Not: Aşağıda vereceğim örnek, FMEA’nın ilk ve en sade form örneklerinden biridir. FMEA çalışmasının sadece ufak bir bölümünün kesitidir. Bir otomobil için yapılmış FMEA çalışmasının sadece ön kapı prosesinin hata analizi çalışmasını ifade eder. Günümüzde aşağıdaki formdaki başlıklara, hatanın tespiti ve önlenmesi için mevcutta alınan önemler başlıkları eklenmiştir.

• İlk sütunda, inceleyeceğimiz prosesi ve o prosesin fonksiyonunu tanımlıyoruz. Ön kapı prosesinin fonksiyonlarının (ön kapıdan beklentilerimizin) aşağıda sıralandığını görebiliyoruz.
• Potansiyel hata türü başlığı altında olabileceğini düşündüğümüz hataları sıralıyoruz. Bu örnekte, kapı iç panelinin çürümesi hatası incelenmiş ancak kapı ile ilgili diğer hatalar için de aşağıda devam eden satırlar olduğunu düşünebilirsiniz.
• Hatanın potansiyel etkileri başlığında ise, bu hatanın müşterimizde yapacağı etkileri yani çıkaracağı sıkıntıları listeliyoruz. Müşteri son kullanıcı olabileceği gibi, iç müşteri de (bir sonraki proses) olabilir.
• Hatanın potansiyel nedenlerinde ise, kapı iç alt panelinin çürümesinin nedenlerini sıralıyoruz. Bu aşamada balık kılçığı gibi yöntemlerden faydalanabilirsiniz veya direk ekibin yapacağı beyin fırtınası ile nedenleri belirleyebilirsiniz.
• Daha sonra tablolardan ve verilerden yararlanarak şiddet, olasılık ve tespit edilebilirlik puanlamasını gerçekleştiriyoruz.
• Risk öncelik sayıları belirlendikten sonra ise çözümleri belirlemeye ve uygulamaya geçiyoruz.

Bu çalışmada üst kenar 123 mm yükseltilerek sorun çözülmüştür. Korozyon, gerçekleşmesi çok uzun süreli bir olaydır, doğal yöntemler ile gözlenmesi çok mümkün değildir ve o kadar vaktimiz de yoktur. Bu nedenle alınan 123 mm kenar yükseltmesi aksiyonu sonrası muhtemelen tekrar hızlandırılmış korozyon testi yapıldı ve sonuçlardaki iyileştirmeye göre puanlar yeniden güncellendi.

ÖNEMLİ NOKTALAR

• Bir hatanın şiddeti yani gerçekleşmesi durumunda yapacağı etki, ne önlem alırsak alalım değişmez diyebiliriz. İş sağlığı güvenliği konularında istisnalar olmakla birlikte, proses FMEA için bu durum genel olarak böyledir.
  
  Yukarıdaki örnek üzerinden gidelim. Ön kapının çürümemesi için önlemler alabilirsiniz. Tespiti için de önlem alabilirsiniz. Ancak çürümenin gerçekleşmesi durumunda yapacağı etkiyi değiştirecek aksiyon almanız çoğu zaman mümkün değildir. Şiddet puanını alacağınız aksiyon sonrası düşürebilmeniz için, kapı çürüdü ancak kapının ömrü azalmadı, kapı çürümesinden dolayı kötü görüntü olmadı, fonksiyonlarında herhangi bir azalma olmadı demeniz gerekmektedir. Bunu sağlayacak bir çözüm bulmakta çok zordur. O nedenle şiddet puanı, alacağımız aksiyonlar sonrası da değişmeyecektir.

• Eğer aldığımız önlem, hatayı daha iyi tespit etmemize yönelikse sadece tespit edilebilirlik puanını güncellememiz gerekir. Hatanın ortaya çıkmasının olasılığını düşürecek bir önlem almışsak, yine aynı şekilde sadece olasılık puanını düşürmemiz gerekir. Aldığımız aksiyon hem hatanın çıkmasını engelleyecek hem de tespit etmemizi kolaylaştıracaksa, ancak o zaman iki puanı da düşürebiliriz. Sektörde yapılan uygulamalarda genellikle bu konu atlanır ve puanlamalar bazen rastgele yapılır.

• Olasılık değeri belirlenirken mutlaka kayıtlardan yararlanılmalıdır. Dayanağı olmadan yapılan FMEA çalışmaları yine etkili olabilir ancak etkisi verilere dayalı yapılan çalışmalara göre daha az olacaktır.

• Tasarımda veya proseste gerçekleştirdiğiniz değişikliklerde, FMEA çalışmasını güncellemeniz ve müşterinize tekrar sunmanız gerekmektedir. FMEA, yaşayan bir dokümandır.

FMEA şu an 5. Versiyonundadır. Bu versiyon ile birlikte çok daha detaylı bir çalışma haline gelmiştir. Uygulama öncesi ve sonrasındaki aşamalar detaylanmıştır. IATF yani uluslarası otomotiv birliği tarafından yeni Core Tools kitinin içinde yayınlanmaktadır. Otomotiv sektörü dışındaki firmalar için yukarıda özetlemeye çalıştığım uygulama versiyonu etkili ve yeterli olacaktır diye düşünüyorum. Amacımız, hatalarımızı bizi zorlamayacak yöntemler ile çözmek ve etkin olabilmek olmalıdır.

Örnek FMEA formu ;