İklim krizi, artan sanayi faaliyetleri ve nüfus baskısı, suyun yalnızca miktar olarak değil nerede, nasıl ve hangi kalitede kullanıldığını anlamayı zorunlu kılıyor. İşte ISO 14046 Su Ayak İzi Standardı, kurumların su tüketimini ve çevresel etkilerini bilimsel yöntemlerle değerlendirmesine imkân tanıyan uluslararası referans noktasıdır.
ISO 14046 Nedir?
2014’te yayımlanan ve halen geçerli olan ISO 14046, ürünlerin, hizmetlerin veya kurumların su ayak izini hesaplamak için kullanılan tek uluslararası standarttır. Bu standart:
- Mavi su (çekilen ve tüketilen tatlı su),
- Yeşil su (yağışla tarımsal üretimde kullanılan su),
- Gri su (kirleticilerin seyreltilmesi için gereken teorik su miktarı),
- Kıtlık faktörü (AWARE) ile ağırlıklandırılmış göstergeler,
Üzerinden su kullanımının hem miktarını hem de etkisini ortaya koyar.
Hesaplama Aşamaları
- Amaç ve kapsam – Tesis mi yoksa tüm tedarik zinciri mi incelenecek? Fonksiyonel birim nedir (ürün, ton, yıl)?
- Veri toplama – Su girişleri, proses tüketimleri, atıksu debileri ve analizleri, üretim verileri, sayaç kayıtları, faturalar.
- Hesaplama – Mavi, yeşil, gri ayak izi hesapları ve kıtlık faktörleri.
- Yoğunluk göstergeleri – m³/ürün, m³/gelir, m³/çalışan.
- Raporlama – Kapsam sınırları belirtilerek sonuçların paylaşılması.
Örnek Hesaplama
Bir elektrik panosu üretim tesisinin 1 yıllık verileri:
- Şebeke suyu: 18.000 m³
- Kuyu suyu: 5.000 m³
- Atıksu deşarjı: 12.000 m³
Mavi su tüketimi:
23.000 – 12.000 = 11.000 m³/yıl
Gri su (KOİ):
- Ortalama KOİ: 210 mg/L
- Yıllık yük: 2.520 kg/yıl
- Limit: 125 mg/L, doğal arka plan: 30 mg/L
- Gri su miktarı = 2.520 / 0,095 ≈ 26.526 m³/yıl
Toplam su ayak izi: 11.000 + 26.526 = 37.526 m³/yıl
Örnek Yoğunluk göstergeleri: 0,375 m³/adet ürün, 750 m³/€M ciro (kpi göstergeleri çoğaltılabilir)
Bu örnek sadece Koi dikkate alarak yapıldı. Siz Boi ve diğer parametreleri de hesaplayıp maksimum kirletici hangisiyse ona göre gri su miktarı hesaplamalısınız. Yeşil su miktarı fabrika olduğu için 0 olarak değerlendirildi.
Kapsam 1 ve Kapsam 2
- Kapsam 1 (Dar Kapsam / Operasyonel):
Yalnızca tesis içindeki doğrudan su kullanımı dikkate alınır. Şebeke ve kuyu suyu çekişleri, proses tüketimi, buharlaşma ve atıksu kalitesi üzerinden hesap yapılır. - Kapsam 2 (Geniş Kapsam / Tedarik Zinciri Dahil):
Operasyonel ayak izine ek olarak, hammaddelerin üretiminde harcanan sanal su ve enerji kaynaklarının su tüketimi de hesaplamaya katılır. Bu yaklaşım, özellikle tedarik zinciri baskısı yüksek olan sektörler için daha bütüncül bir değerlendirme sağlar.
Sık Sorulan Sorular
1. ISO 14046 bir sertifika standardı mıdır?
Hayır. ISO 14046, bir sertifikasyon değil, bir hesaplama ve raporlama metodolojisidir. Yani doğrudan belge alınmaz, ancak bu standarda uygun raporlar hazırlanabilir.
2. Neden gri su ayak izi bu kadar yüksek çıkıyor?
Çünkü atıksuda bulunan KOİ, azot, fosfor ve ağır metallerin seyreltilmesi için gerekli teorik su miktarı genellikle çok büyüktür. Özellikle boyama, kaplama ve kimyasal prosesleri olan tesislerde gri su baskın çıkar.
3. Kapsam genişletmek neden önemli?
Çoğu zaman ürünün toplam su ayak izinin büyük kısmı doğrudan tesiste değil, hammaddelerin üretiminde veya enerji tüketiminde ortaya çıkar. Örneğin çelik üretiminde kullanılan su, üretim tesisinde kullanılan sudan çok daha fazla olabilir.
4. ISO 14046 ile Water Footprint Network (WFN) metodolojisi aynı mı?
Hayır. WFN daha çok hacim odaklı (m³) iken ISO 14046 yaşam döngüsü analizi (LCA) temellidir ve kıtlık faktörlerini içerir. Dolayısıyla ISO daha çevresel etki odaklıdır.
5. Tarım sektöründe nasıl uygulanır?
Tarımda yeşil su (yağışla gelen su) kritik rol oynar. Örneğin pamuk veya mısır üretiminde su ayak izi hesaplarının büyük kısmı yeşil sudan gelir.
6. Raporlama nasıl yapılmalı?
Şirketler raporlarında kapsam sınırlarını (yalnızca tesis mi, yoksa tedarik zinciri de mi dahil) mutlaka belirtmelidir. Ayrıca kullanılan metodoloji (ISO 14046 mı, WFN mi), verilerin kaynağı ve belirsizlikler açıkça yazılmalıdır.
Pratik Bilgiler
- Su kütle dengesi kurun:
Tesisinize giren (şebeke, kuyu, tanker) ve çıkan (atık su, buharlaşma, ürün içinde kalan) suyu muhasebeleştirin. Fark %±5’in üzerindeyse sayaçlarınızı kontrol edin. - Alt sayaçlarla ölçüm yapın:
Soğutma kulesi, kazan, yıkama hatları gibi ana proseslere alt sayaç takmak, hangi alanın “su yutan kara delik” olduğunu gösterir. - Atıksu analizlerini düzenli yapın:
KOİ, BOİ, azot, fosfor ve ağır metaller gibi parametreleri periyodik izleyin. Gri su ayak izinin büyük kısmı bu parametrelerden gelir. - Mevsimselliği unutmayın:
Yaz aylarında buharlaşma artar, sulama ihtiyacı değişir. Aylık rapor tutmak, bu dalgalanmaları yönetmek için önemlidir. - Su yoğunluk göstergelerini raporlayın:
- m³/ürün
- m³/çalışan
- m³/ciro
Bu metrikler, hem performans takibi hem de dış raporlama için anlaşılırdır.
- Kıtlık faktörünü mutlaka uygulayın:
Suyun tüketildiği yer önemlidir. Aynı miktar su, Konya Havzası’nda İstanbul’a göre çok daha kritik olabilir. AWARE değerini kullanarak gerçek etkiyi yansıtın. - Kapsamı adım adım genişletin:
İlk yıl sadece tesis operasyonlarını (Kapsam 1) hesaplayın. Sonraki yıllarda tedarik zinciri ve enerji kaynaklarını (Kapsam 2) dahil edin. - İyileştirme hedefleri koyun:
- Soğutma kulesinde blöf suyunu %10 azaltmak
- Kazan besi suyunda geri kazanımı artırmak
- Ürün başına su ayak izini 3 yıl içinde %15 düşürmek
gibi ölçülebilir hedefler belirleyin.
- Şeffaf olun:
Kullanılan metodoloji (ISO 14046 mı, WFN mi), verilerin kaynağı ve sınırlar (tesis mi, zincir mi) mutlaka raporda açıkça yazılmalı.
Sonuç
ISO 14046, suyun yalnızca miktarını değil, çevresel etkilerini de ortaya koyan kapsamlı bir yaklaşımdır. Kapsam 1 ile tesis içi verimlilik, Kapsam 2 ile tedarik zinciri yönetimi güçlendirilir. Bu sayede şirketler hem sürdürülebilirlik raporlamasında şeffaf olur hem de gerçek anlamda su verimliliği stratejileri geliştirebilir.
Danışmanlık ve eğitim talepleriniz için iletişime geçebilirsiniz.